დილის ექვს საათზე უკვე ადგილზე ვიყავით. მატარებელი პირდაპირ ჩემს სოფელში ჩერდება. ჯერ კიდევ ბნელოდა, ამიტომ ვაგზლის მოსაცდელში დავიცადეთ, სანამ ინათებდა, თორემ ისეთი წყვდიადი იდგა, თვალთან თითს ვერ მიიტანდი. როგორც ჩანს, დენი აქ იშვიათი მოვლენაა. პირველი, რაც ვაგონიდან ჩამოსულმა ვიგრძენი, შპალების სუნით გაჟღენთილი ჰაერი იყო, ნესტიანი, მძიმე. და კიდევ ჭრიჭინების ხმა - ძალიან ნაცნობი და ძალიან შორეული…
მალე ინათა. ამინდს კარგი პირი უჩანს. სამივენი ლიანდაგს დავუყევით. ასე ყველაზე მოკლე გზაა ჩემს სახლამდე. ზურიკო პირველადაა სოფელში. ადრე არ განუცდია ეს სიამოვნება და ცნობისმოყვარედ აცეცებს თვალებს აქეთ-იქით. ირაკლი შედარებით მშვიდადაა. მართალია, ორი წელია, აქეთ არ ვყოფილვარ, მაგრამ მაინც «სტაჟიანივით» იქცევა ზურიკოს დასანახად.
- მალე მივალთ? - ვერ ისვენებს ზურიკო.
- აი, ოცამდე რომ დაითვლი, მივალთ, - პასუხობს ირაკლი და თვალს მიკრავს.
მალე შპალები დამთავრდა და მოასფალტებულ გზაზე გადავინაცვლეთ. ერთი კილომეტრ-ნახევარი მაინც უნდა გავიაროთ ფეხით. აბა, სადღაა ტაქსი. ტაქსი კი არა, მთელი გზა ისე გავიარეთ, ერთი მანქანაც არ შეგვხვედრია. ჩამკვდარია სოფელი. არც ჩაის ფაბრიკის ძველებური გუგუნი ისმის, არც მარცვლეულის საწარმოს ელევატორების ხმაური. არაფერი აქ არ მუშაობს…
- კიდევ ბევრი დარჩა? - გულმა არ მოუთმინა ზურიკოს.
- აი, ახლა ცხრამეტამდე დაითვალე და მივალთ, - ხითხითებს ირაკლი.
როგორც იქნა, გამოჩნდა სახლები. აქ, გზის პირას, სულ სიმინდის ყანებია. თუმცა, ვხედავ, ერთი-ორი ფიცრული ოდა ჩაუდგამთ კანტი-კუნტად. «კარგია, თუ ასე მრავლდება სოფელი», - გავიფიქრე ჩემთვის.
საამო ნიავი ქრის, თბილი. აი, ჩემს შუკაშიც შევუხვიეთ.
- კიდევ შორსაა შენი სახლი? - უკვე მერამდენედ იკითხა ზურიკომ. ვერ ითმენს.
- ახლა თორმეტამდე დაითვალე და… - უკვე მერამდენედ ცდილობს მის მოტყუებას ირაკლი.
გზაზე არავინ შეგვხვედრია. მართალია, მზე მხოლოდ ახლა ამოიწვერა, მაგრამ ჩემს ბავშვობაში ასეთ დროს სოფელი დიდი ხმაურით იღვიძებდა. კიდევ ერთხელ მოვუხვიეთ და ჩემს ეზოსაც მივადექით.
- შო-თი-კო! - დავიწყე ყვირილი. შოთიკო ჩემი ძმისშვილია, ოთხი წლის.
- შო-თი-კო! - ამყვა ირაკლიც.
მერე ჭიშკრის საკეტიც გავაჩხაკუნეთ, ხმაურით გავაღეთ, მერე ისევ დავკეტეთ და როგორც იქნა, გავაგონეთ.
ჯერ მამაჩემი გამოჩნდა, მერე - ჩემი რძალი, მერე ჩემი ძმა და ბოლოს, ჩემი დედინაცვალი. ატყდა მხიარული შეცხადება ჩემ დანახვაზე. მამაჩემმა ბიჭებს გადახედა. უცებ დაიბნა, ვერ მიხვდა, რომელი იყო მათ შორის ირაკლი. ხუმრობა ხომ არ არის, ამდენია ხანია, არ უნახავს.
- ეს მეორე ვინღაა? - გადმომხედა ცალი თვალით.
- ეს მეორე ირაკლია, - ვიცინი გულიანად. ეტყობა, ირაკლის სიმაღლემ მოატყუა.
- ეს კი მისი მეგობარია, - წარვუდგინე ზურიკო.
ბოლოს ნახევრად შიშველი შოთიკოც გამოჩნდა, ნაცრისფერთვალება, ქერაკულულებიანი, ფეხშიშველი გამოტანტალდა პარმაღზე…
* * *
ჩემები მაშინვე დაფაცურდნენ. თეამ ცომის მოზელა დაიწყო.
- რად გინდა ცომი, თეა, პური ვიყიდოთ, არ ჯობია? - ვთხოვე ჩემს რძალს.
- რას ამბობ! სად არის პური! შენ თბილისში ხომ არ გგონია შენი თავი! აქ პურისთვის ხალხი ცენტრში დადის. შენ რომ იცოდე, არც ღირს ყიდვა. ერთი ბეწოა. ფქვილი უფრო იაფი ჯდება ჩვენთან. თუ გაქვს საშუალება, რა თქმა უნდა.
- და ვისაც არა აქვს საშუალება?
- ის მჭადს და ღომს აკეთებს. ბევრს დიდი ხანია, პურის გემოც კი დაავიწყდა.
- მერე, რაზე უნდა გამოაცხო, გაზი მაინც თუ გაქვთ?
- გაზი კი არა, ნავთი არ იშოვება. სალიარი გვისხია ლამპებში. დენზე ხომ საერთოდ არ ვლაპარაკობ. ხალხი თევზაობს და ნადირობს კიდეც.
- რაზე ნადირობენ, ნუ გადამრიე?!
- ერთმანეთზე. სახლი არ დატოვეს გაუქურდავი. რასაც მოიხელთებენ, ყველაფერი მიაქვთ. თეთრეული, სიმინდი, ქვაბებიც კი. ფეხი რომ დაგრჩეს უშნოდ გამოყოფილი, იმასაც აგწაპნიან.
უცებ გაოფლილი ზურიკო შემოვარდა.
- რა იყო, ბიჭო, რამ დაგაფეთა?
- აუჰ! იქ, ეზოში რამდენი ლიმონია, იცი? - აქოშინებული ძლივს სუნთქავს.
გამეცინა. უკან, ყანაში, მანდარინია გაშენებული. ერთი 40 ძირი მაინც იქნება. ცოტა ლიმონის ძირებიცაა. აბა, ზურიკოს რა გამოეპარებოდა. ერთ წუთში მოირბინა მთელი კარ-მიდამო.
- ბევრი ასხია? - შევეკითხე ღიმილით.
- ქვეყნის. მაგი რომ ახლა თბილისში მომცა… უხ! რა ფულს გავაკეთებდი! - გაატკაცუნა თითები საღერღელაშლილმა.
- ლიმონი და მანდარინი ჯერ მწვანეა. ლიმონს კი არა, ხილს უყურე, შე ბოთე. ნახე, რამდენია. ამდენი ხილი გინახავს ოდესმე ხეზე? - შევაგულიანე.
ირაკლი უკვე ყურძნის ტალავერზე შემოსკუპულა და ოდესით იტკბარუნებს პირს.
* * *
ერთი საათიც არ იყო გასული, უკვე ნახევარმა სოფელმა იცოდა ჩემი ჩამოსვლის ამბავი. მეზობლები მორბოდნენ, მეხვეოდნენ დიდი ხნის უნახავს, როგორც დაკარგულ შვილს.
- შენ გაიხარე, შვილო, როგორც მე გამახარე შენი ჩამოსვლით, - თვალცრემლიანი ამბობს ჩემი დედინაცვალი, - საუკუნეა, არ მინახავხარ. ასე შეიძლება, გოგო? - საყვედურით ასავსავებს ხელებს.
- მომიყევით ერთი, რას ჭამთ, როგორ ცხოვრობთ. თუ მუშაობთ რომელიმე? - ყველაფერი მაინტერესებს.
- რა ვიცი, დედა, რას ვჭამთ. რასაც ღმერთი მოგვცემს. აგერ, ახლა ლიანას სიძემ დაფნის პაკეტების «ცეხი» გახსნა და იქ ვშოულობთ ორ კაპიკს. ერთი ოცი მეზობელი მაინც დაასაქმა მაგ გახარებულმა, - მოიწმინდა ლოყაზე ჩამოგორებული ცრემლი.
- მეც დამასაქმეთ ერთი, ტყუილად რომ ვზივარ, - გამოვიდე თავი მათი ფუსფუსის შემხედვარემ.
- შენ, თუ გინდა, შეშაზე წაგიყვან მერე. აგერ, ტყეში ავიდეთ. ნაჯახის მოქნევა ხომ არ დაგავიწყდა? _ მეუბნება ჩემი ძმა.
- რას მაშინებ, თუ იცი. წამოვალ, აბა, რას ვიზამ. შენზე ნაკლებად კი არ შემიძლია მუშაობა, - შევმართე წარბები.
შოთიკო გვერდიდან არ მცილდება. ამოუჩრია იღლიაში ირაკლის ნაჩუქარი სათამაშოები და დიდრონი თვალებით მომჩერებია. საკმარისია, სადმე თვალს მოვეფარო, მაშინვე ყვირილით იკლებს იქაურობას:
- ნატა მამიდა! ნატა მამიდა!
- რას გადაეკიდე, ბიჭო, ამ გოგოს. გადი, ირაკლისთან ითამაშე! - შემოუწყრა თეა.
- არა, ამასთან მინდა! - ჯიუტად აქნევს თავს პატარა და ჩემს ჩამოტანილ წითელ პულოვერს იზომებს, იქნებ ჩამაცვანო.
- ერთი სათამაშო ვერ გვიყიდია ბავშვისთვის. შენ რომ მაშინ ჩამოუტანე, ახლაც იმით თამაშობს. შეხედე, როგორ გაიხარა! ესაა ცხოვრება? - ხელი ჩაიქნია ჩემმა დედინაცვალმა.
* * *
შუადღემ მოატანა. სოფელში კვლავ სიწყნარეა. ერთადერთი ლიანა დეიდას სახლიდან ისმის ხმაური. იქ «ცეხი» მუშაობს. გადავედი მათთან. ერთი სული მაქვს, ყველა ვნახო. დაფნის მტვერში ამოგანგლული ქალები სიხარულით მეგებებიან. ზოგიერთს ვერც ვცნობ. ალბათ, ახალი რძლებია, ან უკვე წამოჩიტული გოგონები. კაცს იშვიათად თუ ნახავ სოფელში. მამაკაცების უმრავლესობა რუსეთშია გადახვეწილი ფულის საშოვნელად, ქალები კი თბილისში დადიან სავაჭროდ, ან - თურქეთში. ყველაფერი შეცვლილია. სოფელი ტყესავით არის გამეჩხერებული.
დავუყევი სოფლის გზას. მინდა, ყველას შევუარო, მოვიკითხო. ვიცი, გაუხარდებათ. აგერ, ნათელას ეზოც გამოჩნდა. «ბიცოლამ» (ასე შეარქვეს მას ჯერ კიდევ მაშინ, როცა ახალგაზრდა იყო და ეს სახელი დღემდე შემორჩა) ჩემ დანახვაზე ეზოს დაგვა მიატოვა და ჭიშკრისკენ გამოქანდა.
- ამას ვის ხედავს ჩემი თვალები, ჩემი ხუთოსანი გოგო (იგი მასწავლებელია), შენ შემოგევლე, შვილო! - გადამეხვია, თან ბოდიში მომიხადა, სახლი ისეთი არეული მაქვს, ვერ შეგიპატიჟებ, ხომ იცი მარტოხელა ქალის ამბავი, ვერაფერს ვასწრებო. ახლა ვიღაც ლტოლვილები შეუკედლებია და ისინი ეხმარებიან ყანის დამუშავებაში. ისე დააწკრიალეს ეზო-კარი, მეზობლის კაცებმა ნათელას «აღორძინება» შეარქვეს თურმე.
ბიჭები გვერდით მომყვებიან. შოთიკოც თან მოგვდევს. აგერ, ლამარას სახლიც. ლამარა ჩემი კლასელის დედაა. კიბეზე ჩამომჯდარა. ხელი დავუქნიე. ვერ მიცნო, მაგრამ მიხვდა, სოფელში «უცხო ხილი» რომ ვიყავი და ისიც ჭიშკრისკენ გამოიქცა.
- რომელი ხარ შენ! - ხელი მოიჩრდილა.
- ნატა ვარ.
- რომელი ნატა, გოგო?
- მეუნარგიების.
ხელი შემოირტყა სახეზე, ჩამეხუტა და აქვითინდა. უცებ სახლიდან ახალგაზრდა გოგო გამოვიდა.
- ეს ჩემი რძალია, ინგა.
- რას ამბობ! რა კარგი გოგოა! - გადავკოცნე.
ლამარამ შინ შემიპატიჟა. უარი ვითხარი. ახლა ინგა გადამეკიდა, პირველად ხარ ჩვენთან და გინდა თუ არა, შემოდიო, არ მომასვენა. ლამარა უკვე ხმას არ იღებს. ერთხელ მითხრა და მორჩა. მივუხვდი ჩემს ტკბილ მეზობლებს. არა აქვთ საშუალება, სანატრელ სტუმარს თუნდაც მცირედით გაუმასპინძლდნენ და იმიტომაც გამორბიან ჭიშკრისკენ. როგორი დაჩიავებულია ხალხი, დაპატარავებული უსახსრობისგან. რა თქმა უნდა, მდიდარი ოჯახებიც არიან სოფელში, მაგრამ ძალიან ცოტა. ისინიც ბევრჯერ გაქურდეს, განსაკუთრებით, «მხედრიონის» შემოსევის დროს. მაშინ ზოგი მოკლეს, ზოგი დააუთოვეს და ზოგიც… ვინ იცის…
* * *
«ჩამოვლა» დავამთავრე. ამასობაში სადილობის დრომაც მოატანა. უკან ვარ გასული, ეზოში, ნარგავებს ვათვალიერებ. უცებ შოთიკო გამოიქცა.
- მამიდა, მამიდა, ხორცი არ გინდა? დედამ ხორცი დაკლა. - ბავშვს თვალები გაბრწყინებია. როგორც ჩანს, მისთვის დიდი დელიკატესია «ხორცი». გული ჩამწყდა.
თეამ თვალის დახამხამებაში გაშალა მაგიდა. სუფრა ერთობ ღარიბულია. შემწვარი წიწილა, ტყემლის საწებელა, ცხელი ღომი, ოდესის ფელამუში და ხილის არაყი - ეს არის და ეს. არადა, ერთ დროს როგორ ცხოვრობდა ჩვენი ოჯახი…
- რად გინდოდა, რატომ დაკალი ეს ქათამი, - ვსაყვედურობ ჩემს დედინაცვალს.
- რას ამბობ, შვილო, ათასში ერთხელ ჩამოდიხარ და ერთი სკლინტიანი წიწილაც არ დავკლა? ასე უნდა გხვდებოდე მე შენ? უღონობას რა ვუთხარი, შვილო, მაგრამ რა ვქნათ. ჭყინტი ლობიო უკვე მოილია. ძროხაც აღარ იწველება ჯერ. რაც არის, ეს არის. ახლა ამას დამჯერდით როგორმე, - მწუხარედ გადააქნია თავი.
ამ დროს ძახილი მოისმა. ეს ლიანა დეიდაა. ხელში ერთი თავი ხმელი სულგუნი უჭირავს. კერძი შემოემატა სუფრას. მამაჩემმა დაიწყო სადღეგრძელოები. ბლომად არაყი დავლიე. კარგ ხასიათზე დავდექი. მეც მომეძალა სადღეგრძელოები. ჩემი ძმაც ამყვა, ჯემალი. ვუჭახუნეთ და ვუჭახუნეთ ჭიქები ერთმანეთს. მერე ბავშვებიც ვამღერეთ.
- ნატა, გახსოვს პარას ინდაური რომ მიახრჩვე? - სიცილით იხსენებს ლიანა დეიდა.
რა დამავიწყებს. მაშინ ძალიან პატარა ვიყავი. ვითომ ჩემს ძმას ქორწილს ვუხდიდი, შევდენეთ გოგო-ბიჭებმა მეზობლის ინდაური ყანაში, მერე წავუჭირე მავთული კისერში და მოვგუდე. პარამ რომ ეს ამბავი გაიგო, ისეთი წიოკობა ატყდა, მთელი სოფელი შეიყარა. ბებიაჩემს ჩემი «გმირობა» ერთი ინდაურის ფასად დაუჯდა, მაგრამ მაშინ იმდენი გვქონდა…
- ეს ჩვენი მთავრობა რომ სულ სამეგრელოს მოსალოდნელ დესტაბილიზაციას გაიძახის, მართალია? - ვეკითხები მამაჩემს.
- ვაი, ისე დაევსოთ მაგათ თვალები, როგორც ჩვენ დაგვავსეს, - ქოთქოთებს ჩემი დედინაცვალი, - ვის სცალია, შვილო, არეულობისა და ქუჩაში გამოსვლისათვის. ხალხმა ლუკმა-პური როგორ იშოვოს, იმაზე ფიქრობს. ვისა აქვს ახლა მაიმუნობის თავი?! მაგათ მარტო ეგ თავისი დესტაბილიზაცია ადარდებთ, თორემ ჩვენ შიმშილითაც რომ ამოვწყდეთ, ჩუმად თუ ვიქნებით, მგონი, პირიქით, გაუხარდებათ!
* * *
მზე რომ გადაიხარა, ბავშვებიანად ტყეში წავედით შეშის მოსატანად. ბავშვობის შემდეგ არ ვყოფილვარ აქეთკენ. სულ დაბურულა აქაურობა. ღრმად შევედით ტვერში. უცებ ირაკლი აწიკვინდა. თურმე, ეკალ-ბარდებში გახლართვია ტანსაცმელი. ძლივს გამოვაძვრინე. ზურიკო უარეს დღეში ჩავარდა. ცალი ფეხსაცმელი კინაღამ ტლაპოში დატოვა. რა გარეცხავს ახლა ამას!
უზარმაზარი ხეებია ირგვლივ. ძირითადად, რცხილა და თხმელა. ესეც იმიტომ ვიცი, რომ მათი მეგრული დასახელება («ცხიმური» და «თხომური») ძალიან ჰგავს ქართულს. სულ დიდტანიანი ხეებია, გაშლილ მკლავებს ვერ შემოაწვდენ. მზის სხივი ოდნავ თუ ატანს მათ კენწეროებში. აქ ხეებს არ ჩეხენ, ეცოდებათ. არჩევენ, რომელიც უკვე ხმელია, იმ ტოტებს ჩამოსხეპენ ხოლმე. კარგა ბლომად შეშა მოვაგროვეთ და სასიამოვნოდ მოთენთილები დავბრუნდით შინ. ბავშვებმა გზის პირას აქა-იქ შემორჩენილი მაყვალიც დაკრიფეს. მე ომბალო მოვაგროვე. გავახმობ და მერე ტყემლის საწებელს ამით შევკაზმავ.
* * *
დაღამდა. ცაზე ვარსკვლავები აკიაფდა. აქა-იქ ლამპის შუქმა გამოიბჟუტა.
- კი მაგრამ, შუქი სულ არ მოდის? - გაოცებულმა ვიკითხე.
- კი, მოვა 12 საათზე და ასე, სამზე წავა, ან სულ არ მოვა. არც ტელევიზორია ჩვენთვის და არც გაზეთი.
მამაჩემს თვალები დაეთხარა ჩემი მიტანილი გაზეთების კითხვით. აბა, ლამპის შუქზე რა უნდა გაარჩიო კაცმა!..
ჩვენი წასვლის დროც მოახლოვდა. ავიყარენით. მე მგონი, მთელი სოფელი მაცილებს. ზოგმა საგზლად ყურძენი მომიტანა, ზოგმა - კარალიოკი, ჩემმა დედინაცვალმა ჩანთა მურაბებითა და დაკონსერვებული აჯაფსანდალის ქილებით ამივსო.
- ეს სად ვათრიო, ადამიანო, არ გეცოდები?
- აგერ, ლომივით ბიჭები მოგდევს გვერდზე, შე ქალო, რამ შეგაშინა. იმათ ათრიონ, - ღიმილით გადახედა ზურიკოსა და ირაკლის.
ფელამუშიც კი ჩამიდეს. თეამ სახელდახელოდ ერთი დიდი ხაჭაპური გამოაცხო, ბავშვებს მოშივდებათ გზაშიო. ჩემს ძმას არაყი არ დავიწყებია. ჩემი გამოხდილია, თბილისელებს დაალევინეო, - მითხრა.
ერთი ათი კაცი მაინც გამოგვყვა სადგურამდე. ირგვლივ კვლავ სიბნელეა. ქუჩაში სულიერი არ ჭაჭანებს. არც ერთი მანქანა. სრული უმოძრაობაა…
როგორც იქნა, ჩამოდგა ზუგდიდი-თბილისი. მატარებლის სიგნალმა გააყრუა იქაურობა. ძლივს ავდგი ფეხი ვაგონის კიბეზე. მატარებლის დაძვრამდე ფეხი არავის მოუცვლია. თავი მაქვს ფანჯარაში გაყოფილი და ვემშვიდობები ახლობლებს. შემხვედრმა სატვირთომ გრუხუნით ჩაირახრახა. ჩვენც დავიძარით. ხელს ვუქნევთ ყველას, მოვდივართ თბილისში და მურაბებთან, ფელამუშთან და კარალიოკთან ერთად, თან მოგვყვება ჩემიანებისა და მეზობლების ლოცვა-კურთხევა, ცრემლიანი თვალები და ნაღვლიანი მზერა.
გაგრძელება იქნება